Kim Simonsen
Vit gleða
okkum til eitt nýtt Oscarlíknandi show, tá Norðurlendska Bókmentavirðislønin og
aðrar virðislønir skulu handast í Oslo. Alt frá filmi, barnabókum til tónleik
skal heiðrast. Úr hópinum av instillaðum skulu nøkur fáa stóra heiðurin sum virðislønin
er. Nakað heilt serligt er at vit hava fingið eina nýggja barna og ungdómsvirðisløn,
her er føroyska Marjun Syderbø Kjelnes instillað saman við m.a. Nuka K.
Godtfredsen og Martin Appelt frá Grønlandi, Kim Fupz Aakeson og Evu Eriksson
frá Danmark. Eg vildi mett øll hesi trý verkini sum sterkar kanidatar til at
vinna.
Filmur og tónleikur
Innan
filmin og tónleikin eru eisini nógv spennandi verk hesuferð. Serliga svenski Äta sova dö eftir Gabrielu Pichler. Ein
dokumentarkendur filmur um arbeiðsloysi, innflytarar og rasismu í undirstættini
í Svøríki í dag.
Danski Jagten eftir Thomas Vinterberg er helst
ein favorittur at vinna, men filmurin er í grundini á so mangan hátt ein
breiður melodramatiskur filmur, ið vitnar um at danski filmsídnaðurin er í
svárari kreppu í hesum døgum.
Íslendski
Djúpið eftir Baltasar Kormákur,
byggir hin vegin á veruligar hendingar, tá ein lítil trolari frá
Vestmannaoyggjunum sakk. Bert ein maður kom livandi frá hendingini. Hann svam í
køldum sjógvi í seks tímar og kom sær undir land. Síðani gekk hann yvir land í
vetrarkulda í ongum skóm. Ein undirhaldandi filmur, ið sigur okkum føroyingum
nógv, men helst ikki ein sum fer at vinna á uppøsta kenslumeldrinum hjá
Vinterberg, ið nærum hevur gjørt ein “Festen II”.
Finski
filmurin sær eisini fínur út. Meðan hin norski "Som du ser mig", fær
góð skoðsmál, men eg loyvi mær stórliga at ivast í um norska filmvinnan megnar
at gera slíkar vinnarar?
Tá tað
kemur til tónleikin eiga vit ein sterkan kandidat, nemliga Eivør. Hon skal tó syfta m.a. kenda danska bólkin Efterklang, svenska elektronika,
strúkaratrio, norska klaverleikaran Håkon
Austbø og íslendsku Nordic Affect
og gomlu Mezzoforte.
Bókmentur eru flaggskipið
Sum tað
var sagt í P1 á DR í sendingini Skønlitteratur, so eru bókmentur og
Bókmentavirðislønin tó flaggskipið. Bókmentavirðislønin kemur ikki at drukna
millum hinar, heldur er tað øvugt, at onkur av hinum helst ikki fær somu
viðgerð sum fagurbókmentirnar fáa. Ein frágreiðing er helst at tað enn er okkurt
samband millum tankan um tjóðina, mál og viðurkenning, ið skapar ein serligan
stoltleika um at vinna hesa virðisløn. Sjálvt um bókmentir kunnu ferðast víða
og týðast til onnur mál, so eru tær enn tann listagreinin, ið er mest tengd at
tjóðini og tí tjóðskaparliga.
Viðmerkjarar
hava sagt, m.a. á avísini Information og Politiken, at um nakar reyður tráður
er í øllum bókunum, so eru tað søga og tað søguliga. Her komu eg serliga at
hugsa um Jóanes Nielsen og um Kim Leinesa bók Profeterne i Evighedsfjorden, men eisini hon hjá Hallgrími Helgason
Kvinden ved 1000 grader og svenska Johannes Anyuru og hansara søguliga
skaldsøgu um pápan, ið kom frá Uganda.
Feltið er
eitt sindur fátækt uppá sterkar norðurlenskar yrkjarar. Her eru bert norski
Niels-Øivind Haagensen, samiska Sollaug Sárgon og grønlendska Mariane Petersen. Nøvn,
ið ikki siga okkum tað heilt stóra og helst høvundar sum ikki hava ein kjans.
Søguligar skaldsøgur
Undir
liðini á Anyuru, er bókin hjá Ole Robert Sunde Krigen var min families historie, ið eisini er ein rørandi og vælskrivað skaldsøga
um hansara egnu familju.
Bæði
Helgason og Leine er væl við tó, og Jóanes eisini vildi eg mett. Søguliga
skaldsøgan hjá Kim Leine útkom í 2012 og er væl yvir 550 síður long. Hon snýr
seg um Morten Falck, sum í byrjanini av bókini er lesandi í Keypmannahavn í
1700talið. Hansara upplivingar kunnu minna um tær, sum eitt nú J.C. Svabo og
aðrir provinsstudentar hava haft í høvuðsstaðinum í stóra samansetta Danska
Heilstatinum. Falck endar sum so mangur annar prestlærdur eins og útsendur til
Grønlands. Her byrjar ein áhugaverd søga um eitt møti millum ójavnar mentanir. Sum
søgulig skaldsøga er hendan fjórða bókin hjá Leine áhugaverd.
Sartar skaldsøgur
Í einum
heilt øðrum enda av bókmentaheiminum finna vit hin instillaða danska høvundan,
nemliga Josefine Klougart (f. 1985). Hóast hon bert er 28 ára gomul, so hevur
hon verið innstilla til hesa virðisløn tvær ferð á rað. Danska nevndin við
Lillian Munk Rösing og Asger Schnack, hava yvirtrumfað allar atfinningar,
siðvenjur og peikifingrar og gjørt sum tey vilja. Hóast óvanligan ungan aldur,
so er Klougart ein fínur stilistur og hon skrivar eitt himmalskt vakurt og
poetiskt mál, men í mun til t.d. Kim Leine, Jóanes Nielsen og Hallgrím Helgason
so hevur hon ikki so nógv at skriva um. Klougart hevur heilt fitt av stílinum
hjá eitt nú Hans Otto Jørgensen, ið eisini var hennara lærari á
Rithøvundaskúlanum í Keypmannahavn. Nógv hava fagnað henni, eitt nú hin
framúrskarandi norski høvundin Thomas Espedal frá Noreg. Hesin er sjálvur ein
upplagdur framtíðar vinnari av Norðurlensku Virðislønini. Sjálvur haldi eg, at
stílurin hjá Klougart er meiri poetiskur enn prosakendur og krevur tí heilt
fitt av lesarinum, so eg eri í iva um hon kemur at vinna.
Meistarin úr Svøríki
Ein
svenskur meistari er við, nemliga Lars Norén. Hann er ein veruligur ’grand old
man’ innan drama, har hann hevur verið ein slóðbrótari. Norén er føddur í 1944
og debuteraði longu sum 19 ára gamal. Seinni skrivaði hann flott yrkingasøvn,
skaldsøgur og alt hetta hevur hann brúkt í bokini Filosofins natt, ið er eitt slag av lyriskum monologi um sjálvan
eksistensin. Sum tekstaslag minnir bókin okkum um meistarar sum Paul Celan og
Samuel Beckett. Ummælarar hava rópt bókina eitt kolasvart meistaraverk um alt
tað myrka og svarta í lívinum. Hetta ger eisini, at nógv longu hava mett at
Norén burdi vunni í ár. Men um henda ”vakra nihilisman” kemur at vinna Norðurlendsku
virðislønina fáa vit at vita skjótt.
